यादवकालीन शिव मंदीरांचे गाव!भाग-१(Village of Temple Charthana-Part1)

बारव

होय...आपल्या मराठवाड्यात प्राचीन मंदीरांच गाव आहे.(Village of Temple)जिथे ३६० मंदीरं होती.धक्का बसलाना हे ऐकुन.पण हे खरं आहे.

परभणी जिल्ह्यातील चारठाणा हे जिंतुर तालुक्यातील सगळ्यात मोठे गावं.परभणी वरुन ७५ कि.मी  व जालण्यावरुन ८२ कि.मी अंतरावर असलेले चारठाणा हे गाव आता Village Of Temple म्हणुन ओळखले जाऊ लागले आहे.

आमच्या Incredible Marathwada या मोहीमेची सुरुवात आम्ही चारठाणा पासुन सुरु केली आहे.या मोहीमे अंतर्गत मराठवाड्यातील ऐतिहासिक स्थळे जगातील पर्यटकांच्या नकाशावर आणने हा आमचा उद्देश आहे.या मोहीमेसंदर्भात एक स्वतंत्र ब्लॉग लिहुन या मोहीमेची माहिती दिली जाईल.

Charthana Entrance Gate

 

कालचं आम्ही चारठाणा येथे जाऊन येथील वारसास्थळांची पाहणी केली.येथे गेल्यानंतर आमची भेट झाली ती संतोष दुकानदार यांच्याशी संतोष हे पुरातत्व खात्यात केअर टेकर म्हणुन काम करतात.त्यांनी आम्हाला बोलताना सांगितले की,"चारठाण्यात एकुण पुर्वी ३६० मंदिरे होती.त्यापैकी आता गोकुळेश्वर,खुराची देवी,जोडमहादेव,गणपती आणि महादेव,उकंडेश्वर व नृसिंह तिर्थ ही मंदिरे असुन बारव(पुष्कर्णी) व दिपस्तंभ ही प्रेक्षणीय स्थळे आहेत.तसेचं दोन नविण शिवलींग मंदिरं उत्खणनात सापडल्याचेही सांगितले.त्यांनी आम्हाला वरील ठिकाणांची प्राथमिक माहिती देऊन या स्थळांना जाण्याचा मार्ग दाखवला.(वरील प्रेक्षणीय स्थळं गुगल मॅपवर आहेत)आणि सुरु झाला आमचा प्रवास Village Of Temple चा.

सुरुवातीला आम्ही रेणुका देवी मंदीर म्हणजे स्थानिक लोक जिला खुराची देवी म्हणतात तिथे गेलो.मंदीराच्या आत मुख्य प्रवेशद्वारातुन प्रवेश केला तेव्हा अवाक् झालो ते या मंदीराचे छत(Sealing) बघुनं.शिल्पकलेचा वापर करुन अत्यंत सुंदर,सुबक दगडाला कोरुन बनवलेली छत जी दगडाला तासुन एकमेकांत फसवलेली आहेत.यावरुन ती निश्चितचं यादवकालीन हेमाडपंती असावीत असे वाटते.हेमाडपंती स्थापत्य शास्ञात कमीत-कमी चुण्याचा वापर व जास्तीत-जास्त दगडं तासुन एकमेकांत फसवले जातात.याचं छतावरील

नक्षीकामावरुन या देवीला "खुराची देवी" म्हणतात.कारण स्थानिकांच्या नजरेतुन हे नक्षीकाम जनावरांच्या खुरेसारखे आहे.मंदीराच्या गर्भगृहात रेणुका देवीचे शिर आहे.मंदीरातील खांबावर विवीध शिल्प कोरलेले आहेत.हत्ती,सिंह,व्याल,अप्सरा,नाग व काही प्रसंग चित्र पहावयास मिळतात.एकंदरीत मंदीराची पाहणी केल्यानंतर मुळ  मंदीर रेणुका देवीचे आहे का याबद्दल शंका निर्माण होते.

हे मंदीर पाहील्यानंतर आम्ही गेलो ते जोडमहादेव मंदीरात.रेणुका देवी मंदीराच्या पाठीमागेचं हे मंदीर आहे.आहे.हे देखील मंदीर हेमाडपंती स्थापत्य शैलीतील आहे.याठिकाणी दोन शिवलींग आहेत.मंदीराची छत देखील आकर्षक आहे.येथील खांबावर नाग व व्याल शिल्प आहे.गर्भगृहाच्या प्रवेशद्वारावर वरच्या बाजुस गणपती व खालच्या बाजुस हत्ती व व्याल शिल्प आहे.गर्भगृहातील शिवलींग पिंडीवर एका बाजुस गोमुख आहे.येथील गर्भगृह साधारण पाच फुट खोल आहे व शिवलींग आकाराने मोठे आहे.या मंदीराला दोन मुख्य द्वार आहेत.या मंदीराचे संवर्धनाचे काम झाले आहे.

हे दोन मंदीर पाहील्यानंतर आमचा उत्साह वाढला व इतर मंदीरात आता काय-काय नविण बघायला मिळणार याची उत्सुकता ही वाढली.यानंतर आम्ही गेलो गोकुळेश्वर मंदीरामध्ये.येथील प्रवेशद्वार शिल्पांनी व नक्षीकामाने भरुन आहे.प्रवेशद्वारावरील खांबावर दोन्ही बाजुंनी अप्सरा व बहुधा अष्टमातृका आहेत.तसेच खांबाच्या मध्यभागी काही प्रसंग कोरलेले आहेत.या मंदीराला हे एकचं द्वार आहे.मंदीरामधील भजनमंडपाच्या दोन्ही बाजुला दोन छोटी गर्भगृहे आहेत व एक मुख्य गर्भगृह जिथे शिवलींग आहे.गर्भगृहाच्या प्रवेशद्वाराच्या वरच्या बाजुस गणपती व खालच्या बाजुस व्याल आहेत.येथील व्यालशिल्प थोडे वेगळे आहे.भजनमंडपाच्या खांबावर नाग आहेत.आम्ही गर्भगृहात प्रवेश करुन येथील भिंतीची पाहणी केली त्यावर एक चिन्ह आमच्या निदर्शनास आले.हे चिन्ह आहे की एखाद्या भाषेचा शब्द हे माञ तपासुन पहावे लागेल.

गोकुळेश्वर मंदीराच्या बाजुलाचं येथील महत्वाचं आकर्षण ठरलेली बारव आहे.जिला पुष्करणी असे म्हणतात.मंदीर बघीतल्यानंतर आमची नजर गेली ती या बारवेवर.अत्यंत भव्य व डोळ्याचे पारणे फेडणारी ही बारव आहे.या बारवेला दोन मुख्य द्वार आहेत व एका द्वाराची निर्मीती अलिकडच्या काळात झाली असावी असे निरीक्षणातुन लक्षात येते.पायऱ्या उतरुन आम्ही बारवात प्रवेश केला.बारवाच्या चहुबाजुंनी मंडप आहे.एकुण २४ खांबावर हा मंडप होता.माञ उत्तरेकडील प्रवेशद्वारासमोरील ४ खांब पडल्यामुळे तेथील  मंडप सध्या अस्तित्वात नाही माञ खांब त्यांच्या जागेवर पडलेले आहेत.येथील खांबाच्या वरच्या बाजुस नाग आहेत व काही खांबांच्या मध्य भागी व्याल शिल्प आहेत.चहुबाजुंनी असलेल्या मंडपाच्या भिंतीवर २७ देवळ्या आहेत.तसेचं पुर्व-पश्चिम मंडपात बारवेच्या मधोमध दोन खोल्या आहेत.यातील पश्चिम खोलीमध्ये एक रहस्यमय वाटणारी देवळी आहे.तसेचं या परीसरात भुयार असल्याचे स्थानिक सांगतात.येथील बारवेत सध्या हिरवट पाणी आहे.पाण्याने बारव पुर्ण भरलेली आढळुन आली.आम्ही बारव पाहत असताना काही स्थानिक महिला पाणी नेत होत्या यावरुन या पाण्याचा वापर होतो हे आपल्याला समजते.बारवेच्या दक्षिण द्वारातुन आम्ही वर आलो तेव्हा समोर याच शैलीतील वास्तु दिसली.माञ तिथे कुलुप असल्यामुळे बाहेरुनचं तिचे निरीक्षण केले तेव्हा ती मंदीर नसावी असा आमचा अंदाज आहे.माञ या वास्तुच्या समोर अनेक शिल्प अस्ताव्यस्त अवस्थेत दिसुन आली.यात प्रामुख्याने शिवलींग पडलेली दिसतात व याच्या वर पुरातत्व खात्याची पाटी.हि वास्तु बघुन आम्ही परत गोकुळेश्वर मंदीराच्या प्रवेशद्वारावर आलो तेव्हा प्रवेशद्वाराच्या समोरील भागात नंदी व शिवलींग दिसले.येथेही अनेक शिवलींग,शिळा,शिल्प अस्ताव्यस्त पडलेली दिसुन आली.येथुन थोडे समोर आल्यानंतर आम्हाला ढासळलेला एक बुरुज दिसला व आमचा पुढचा प्रवास नृसिंह तिर्थ येथे जाण्याचा सुरु झाला.

(...क्रमश)

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Narsimha at Renuka Temple

Jodmahadev Shivlinga(2)

Sealing of Renuka Temple

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Sclupture

Sclupture

Sealing of Renuka Temple

Renuka Temple(khurachi devi)

Apsara at Renuka Temple

Jodmahadev Temple

Elephant sclupture

Jodmahadev Temple Garbhgruha entrance sclupture

Jodmahadev Shivlina (1)

Elephant Sclupture

vyal at Jodmahadev

stone sclupture beside Renuka Temple

Jodmahadev Temple Entrance Gate

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Sclupture On Pillar at Renuka Temple

Sealing Of Renuka Temple(khurachi devi)

Renuka Temple(Khurachi Devi)

Sealing of Gokuleshwara Temple

Gokuleshwara Temple

Gokuleshwar Shivlinga

Unknown Sign on Wall Of Gokuleshwar GarbhGruha

Unknown Sign on Wall Of Gokuleshwar GarbhGruha

Gokuleshwar Mandap

Stone Sculpture at Gokuleshwar Temple,charthana

Stone Sculpture at Gokuleshwar Temple,charthana

Stone Sculpture at Gokuleshwar Temple,charthana

Stone Sculpture at Gokuleshwar Temple,charthana

Pillars of Entrance gate At Gokuleshwar Temple

Entrance Gate of Gokuleshwar Temple,Charthana

Barav(pushkarni)

Barav(pushkarni)

Barav(pushkarni)

Barav(pushkarni)

Barav(pushkarni)

Pushkarni Barav

Barav Devli

Barav(Pushkarni)

Pillars of Barav(pushkarni)

Vyal Stone Sculpture On Pillar at Barav(Pushkarni)

Unknown At Gokuleshwar Temple

Gomukh At Jodmahadev Temple

Gomukh At jodmahadev temple

यादवकालीन शिव मंदीरांचे गाव!भाग-१(Village of Temple Charthana-Part1)

यादवकालीन शिव मंदिरांचे गाव! भाग-२ (Village of Temple Charthana Part-2)